Lezing: Dwergsterrenstelsels – Niels Nelson.

De vorming van ons melkwegstelsel en andere sterrenstelsels is in de laatste 10 jaar in een heel ander licht gekomen. De sinds de oerknal-theorie van 1964 opvatting over de volgorde van ontstaan van sterrenstelsel-structuren via het principe van groot naar klein is in het laatste decennium verlaten. De aanwezigheid van donkere materie zowel in de kern als in de halo van sterrenstelsels geeft aan dat de concentratie van massa in de tussenruimte tussen kern en de volgende kern een gevolg is van een wervelende ministerrenstelsels. Deze ministerrenstelsels of dwergsterrenstelsels worden gevonden in de buitenste halo van sterrenstelsels. Ze dragen bij aan het zwaarder worden van de sterrenstelsels door samensmelting met elkaar. Daardoor wordt het geboortecijfer van sterren in onaangeroerde donkere moleculaire gaswolken ook steeds hoger. En de pas geboren sterren ioniseren weer de omringende ruimte van de kern tot ver in de halo van deze sterrenstelsels.
We vinden bellen van geïoniseerde gassen in de intra-halo en de extra-halo. Bij ons melkwegstelsel heet dat de Fermibel. Wanneer de bellen van geïoniseerde toestand van verschillende buitenhalo’s van groepen van sterrenstelsel in elkaar overlopen ontstaan grote gebieden in de lokale clusters.
De grootste lokale structuur in onze nabijheid heet Laniakea. Het is de lokale supercluster waar wij inzitten. Deze Laniakea structuur van al 100000 gevormde sterrenstelsels uit 1-2 miljoen dwergsterrenstelsels wordt omringd door donkere zwaardere massieve clusters, die benoemd worden als De Grote Aantrekker. Laniakea is 520 miljoen lichtjaar groot. Laniakea is de eerste structuur waar ook de uitdijing van het heelal de overhand krijgt op deze wervelende dwergsterrenstelsels en dus vorming van sterrenstelsels gaat afnemen. In het kosmisch web van andere lokale superclusters van sterrenstelsels vinden we steeds lichtstralende verdichtingen met afmetingen van rond 0,5 miljard lichtjaar. Daarbuiten op nog grotere kosmische schaal en in de kernen van sterrenstelsels speelt de kosmografie van de zware donkere massa’s de belangrijkste rol.
Bij het waarnemen van dwergsterrenstelsels vinden we een grote verscheidenheid aan soorten. Er zijn dwergsterrenstelsels kennelijk zonder donkere materie, maar ook dwergsterrenstelsels met donkere materie. Vaak ontvangen we zo weinig licht van de dwergsterrenstelsels dat we roterende delen in hun eigen wervelingen nog niet goed kunnen onderzoeken. We weten nog lang niet genoeg om de dwergsterrenstelsels in hun evolutie te volgen. Maar met ruimtesondes, die het doel hebben om de sterrenstelsels en hun vorming het heelal nauwkeuriger in kaart te brengen, zoals GAIA, EUCLID en JWST kunnen we dwergsterrenstelsels en hun gonie (vorming) te volgen. Laniakea-gonie staat nog in haar babyschoenen.